Gemeenschapstuin: wat het is, hoe het werkt en voorbeelden

Gemeenschappelijke moestuinen zijn ruimtes voor collectief gebruik die gereserveerd zijn voor het planten, kweken en oogsten van allerlei soorten groenten door leden van een gemeenschap, die kan bestaan uit buurtbewoners, een bewonersvereniging of zelfs een hele buurt.

De voordelen van het hebben van een Community Garden in een plaats zijn ontelbaar, zowel voor degenen die - betaald of vrijwillig - in het project werken als voor de gemeenschap als geheel. Dit soort initiatieven maakt de ontwikkeling van een solide gemeenschapsgevoel in de regio mogelijk, naast het feit dat het een nobel instrument is voor transformatie en de bevordering van gezondheid en levenskwaliteit.

In dit artikel leggen we in detail uit wat een Community Garden is en hoe het werkt, en geven we een aantal voorbeelden van succesvolle projecten van dit soort initiatieven. Bekijk het!

Wat is een gemeenschapstuin?

Ruimtes voor collectief gebruik die bestemd zijn voor de teelt van groenten van alle variëteiten worden gemeenschapstuinen genoemd. Deze zijn zowel aanwezig in grote centra als in steden aan zee of in het binnenland en zijn uitstekende hulpmiddelen voor de transformatie van hele gemeenschappen.

Community Garden projecten zijn een manier die mensen hebben gevonden die betrokken zijn bij milieu- en voedselprojecten om ruimtes die anders verlaten of misbruikt zouden worden, zoals braakliggende terreinen, een nieuwe functie te geven.

Met de implementatie van dit soort initiatieven is het aan de andere kant mogelijk om de ruimte op de juiste manier te behandelen, waardoor bijvoorbeeld de verspreiding van stedelijk ongedierte, ziektedragers zoals knokkelkoorts en de ophoping van afval wordt voorkomen.

Op deze manier kunnen openbare ruimten in steden beter worden gebruikt voor voedselproductie door middel van agro-ecologische productiesystemen.

Hoe werkt een Community Garden?

Community Gardens kunnen op verschillende manieren en met verschillende methodes werken, afhankelijk van factoren zoals de locatie, de grootte van het gebied en zelfs het team van mensen dat bij het project betrokken is.

Onafhankelijk van de methodologie en de vormen van exploitatie, zijn er een aantal basisvereisten waaraan een moestuin moet voldoen om als gemeenschapstuin te worden beschouwd. Volgens de Union of Community Gardens of São Paulo zijn dit:

• Chemische middelen en vergif mogen in geen geval gebruikt worden;
• De teelt moet gebaseerd zijn op de principes van agro-ecologie en permacultuur met respect voor de natuur;
• Het beheer van de Community Garden, evenals het gebruik van de ruimte, het werk en het oogsten, moet op een collaboratieve en inclusieve manier gebeuren;
• Het is ook noodzakelijk dat er gratis activiteiten worden uitgevoerd die toegankelijk zijn voor het publiek en gericht zijn op milieueducatie;
• De oogst moet vrij worden verdeeld tussen vrijwilligers en de gemeenschap.

Zo kunnen de initiatiefnemers van het project in onderling overleg beslissen of de stadstuin collectief verbouwd zal worden, dat wil zeggen dat alle betrokkenen actief deelnemen aan alle processen, ieder met zijn of haar eigen functie, en dat de productie gedeeld wordt onder allen, of op zo'n manier dat ieder gezin of individu alleen verantwoordelijk is voor zijn eigen perceel of kweekbed.

Het is ook mogelijk om productieoverschotten te verkopen, te ruilen of zelfs te schenken aan instellingen die mensen helpen in situaties van voedselonzekerheid.

Wat zijn de voordelen van een gemeenschappelijke tuin?

Stadstuinen en het plaatsen van bomen op de trottoirs maken de stad aangenamer om in te leven. Deze vegetatie werkt als de natuurlijke airconditioning van de stad en draagt bij aan de frisheid en kwaliteit van de lucht.

Er zijn nog andere voordelen verbonden aan gemeenschapstuinen. Deze zijn:

• Het moedigt gezond eten aan;
• Het bevordert het bewustzijn van de gemeenschap over planten;
• Het garandeert agrotoxinevrij voedsel van hoge kwaliteit;
• Het is een strategie voor milieu-educatie;
• Het brengt mensen dichter bij de natuur;
• Het verlicht het hongerscenario in Brazilië;
• Het is een bron van inkomsten voor gemeenschappen in sociaal kwetsbare situaties.

Voorbeelden van gemeenschapstuinprojecten

Uit een onderzoek van de Universiteit van São Paulo (USP) van november 2021 bleek dat er alleen al in São Paulo 103 stedelijke gemeenschapstuinen bestaan. Sinds de publicatie van het onderzoek is dit aantal meer dan verdubbeld: in februari van dit jaar registreerde het platform Sampa+rural er 274!

Dit toont de interesse van de bevolking van de grootste hoofdstad van Brazilië in het bevorderen van de transformatie in de levensstijl van hun gemeenschappen naar meer natuurlijke, gezonde en biologische manieren van eten, sociale contacten en zorg voor het land.

Het is echter duidelijk dat deze projecten niet alleen beperkt zijn tot grote metropolen. Verschillende steden aan de kust en in het binnenland zijn voorbeelden van de kracht die initiatieven als deze in gemeenschappen hebben.

Dit is het geval in Birigui, meer dan 480 km van São Paulo, dat 62 Community Gardens heeft. Hetzelfde gebeurt in steden als Rondonópolis (MT), Goiânia (GO), Palmas (TO) en verschillende andere locaties in Brazilië.

Bekijk hieronder voorbeelden van succesvolle Community Gardens!

Gemeenschapslandbouw (CSA) - Atibaia

Deze gemeenschap, gelegen in het binnenland van São Paulo, werkt met een sociaaleconomisch model dat erop gericht is de consument dichter bij de producent op het platteland te brengen door middel van kwaliteitsproducten die tegen eerlijke prijzen worden verkocht.

De gemeenschap verkoopt manden met vier tot 12 items die rechtstreeks uit de tuin komen, met de focus op het ondersteunen van de landbouw in de regio. Daarnaast heeft de ruimte de Mercadinho do Bem, waar via de collaboratieve economie onder andere ambachtelijke producten, brood, essentiële oliën en honing worden verkocht. Al deze producten zijn ook gemaakt door lokale producenten.

Naast de Community Garden en de Little Good Market biedt CSA Atibaia gratis praktijklessen in timmerwerk, agrobosbouw en zelfs artistieke expressie.

Stadsboerderij Ipiranga

In het hart van São Paulo werd Urban Farm Ipiranga (stadsboerderij) geboren met als doel de betonnen barrières van de grootste hoofdstad van Brazilië te doorbreken om groen en levenskwaliteit via voedsel te brengen aan Paulistanos en stadsbewoners.

Sinds 2018 gebruikt het initiatief ongebruikte ruimtes in São Paulo om pesticidevrij voedsel te verbouwen. Alleen al in 2021 produceerde Urban Farm Ipiranga meer dan twee ton biologisch voedsel op een oppervlakte van 600 m².

Adres: R. Cipriano Barata, 2441 - Ipiranga, São Paulo - SP

Openingstijden: 09:30-17:00

Contact: (11) 99714-1887

FMUSP Groentetuin

Sinds 2013 onderhoudt de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit van São Paulo (FMUSP) een gemeenschappelijke tuin op de campus. Het doel van de ruimte is om gezond eten met vers voedsel aan te moedigen.

Het is een echt educatief en levend laboratorium dat het rationele gebruik van natuurlijke hulpbronnen promoot en het belang van gezond voedsel voor de gemeenschap benadrukt.

Adres: Avenida Doutor Arnaldo, 351-585, Pacaembu, São Paulo - SP

Openingstijden: 12:00-13:30

Contact: (11) 3061-1713

Gezondheidstuin

Sinds 2013 is er een moestuin die openstaat voor de gemeenschap in de wijk Saúde, in het zuiden van São Paulo. De ruimte is ontstaan uit een partnerschap met de subprefectuur Vila Mariana, als strategie om de opeenhoping van afval op het land te voorkomen.

Deze tuin is niet alleen verantwoordelijk voor het produceren van biologisch voedsel, maar valt ook in de categorie agro-ecologisch. Er wordt immers geen afval geproduceerd voor het milieu - alles wordt hergebruikt. Naast groenten heeft de ruimte ook opties van PANC (Non-Conventionele Voedselplanten).

Adres: Rua Paracatu, 66, Parque Imperial (einde van Rua das Uvaias, in Saúde, vlakbij metrostation Saúde).

Gemeenschapstuin van Vila Nancy

Dit is een van de oudste moestuinen in de stad São Paulo. De ruimte werd 32 jaar geleden opgericht en mobiliseert bewoners van de wijk Guaianases om groenten (sla, kool, spinazie, peterselie, rucola), peulvruchten (chayote en wortelen), fruit en bloemen te verbouwen. Het project wordt beheerd door de Vereniging van Boeren uit de Oostelijke Zone (AAZL).

Adres: Rua João Batista Nogueira, 642 - Vila Nancy, São Paulo - SP

Openingstijden: van 8 tot 17 uur

Contact: (11) 2035-7036

Bloementuin

Wie in de wijk Mooca woont, in de oostelijke zone van São Paulo, kan rekenen op de Horta das Flores, een landelijke ruimte in de stad. De plek wordt niet alleen gebruikt voor het verbouwen van biologisch voedsel en bloemen, maar ook voor het houden van angelloze bijen en het planten van kruiden.

Adres: Av. Alcântara Machado, 2200 - Parque da Mooca, São Paulo - SP

Openingstijden: van 10 tot 17 uur

Contact: (11) 98516-3323

Fietstuin

De groene ruimte werd in 2012 in gebruik genomen met als doel de voedselproductie te stimuleren. Het collectief Hortelões Urbanos was verantwoordelijk voor de uitvoering van het project op een plein tussen Avenida Paulista en Avenida Consolação. Mensen die in de buurt wonen en werken zorgen er om de beurt voor.

Adres: Avenida Paulista, 2439, Bela Vista, São Paulo - SP

Tuin van uilen

In Vila Beatriz is er een plein dat is omgetoverd tot een gemeenschappelijke moestuin. De ruimte wordt verzorgd door vrijwilligers en is open voor het grote publiek.

Iedereen kan de site bezoeken, op voorwaarde dat ze de bedden en zaailingen niet vertrappen. Alle bezoekers kunnen groenten oogsten, ook degenen die niet geplant hebben.

Adres: Avenida das Corujas, 39, Vila Beatriz (zie Google Maps).

Tuin Joanna de Angelis

Met een geschiedenis van meer dan 30 jaar is de gemeenschapstuin Joanna de Angelis een ruimte voor leren en verbouwen in Nova Hamburgo. Het werk wordt gedaan om gezinnen in situaties van sociale kwetsbaarheid in de gemeente te ondersteunen. Vrijwilligers helpen met de dagelijkse verzorging en oogsten groenten om de lunchsalade te maken.

Adres: R. João Pedro Schmitt, 180 - Rondônia, Novo Hamburgo - RS

Openingstijden: van 08:30 tot 11:30 en van 13:30 tot 17:30

Contact: (51) 3587-0028

Groentetuin Manguinhos

De grootste gemeenschapsmoestuin in Latijns-Amerika ligt in Manguinhos, in de noordelijke zone van Rio de Janeiro. De ruimte beslaat een gebied gelijk aan vier voetbalvelden en produceert elke maand ongeveer twee ton voedsel.

Het land, waar in een ver verleden een "cracolândia" was gevestigd, wordt door de bewoners gebruikt om groenten en groen te verbouwen, waardoor ze een bron van inkomsten en toegang tot gezond voedsel hebben.

Hoe doe je een gemeenschappelijk tuinproject?

Het concept van het verbouwen van biologisch voedsel is zo fascinerend dat sommige mensen zich met dit idee willen bezighouden, dus is het gebruikelijk om te zoeken naar manieren om een gemeenschappelijke tuin op te zetten in een flatgebouw of op een braakliggend stuk grond in de eigen buurt.

Hier volgen enkele tips over hoe je dit soort werk kunt nabootsen waar je woont:

Vrijwilliger in een bestaande tuin

Ten eerste is het aan te raden om, voordat je zelf een moestuin begint, vrijwilligerswerk te doen in een bestaand gemeenschapstuinproject. Zo leer je de techniek van het kweken van groenten en fruit van mensen die al ervaring hebben.

Onderzoek het onderwerp

Naast het ervaren van een gemeenschappelijke tuin in de praktijk, moet je ook materiaal over het onderwerp onderzoeken om je kennis over het onderwerp te verdiepen. Op internet kun je verschillende video's en educatief materiaal in PDF-formaat vinden, zoals de Embrapa gids.

Het is ook belangrijk om andere gemeenschapstuinen in je stad te bezoeken om te leren over het proces van voedsel verbouwen en om een idee te krijgen van waar je moet beginnen. Praat met andere vrijwilligers en breid je netwerk van contacten uit via Facebook en WhatsApp-groepen. De uitwisseling van ervaringen is ook een krachtige bron van kennis.

Partners zoeken

Je kunt een gemeenschapstuin moeilijk in je eentje beheren, dus werk samen met andere mensen die geïnteresseerd zijn in het idee. Een idee kan alleen van de grond komen als je twee of drie vrijwilligers hebt die bereid zijn om het zware werk te doen.

Kies uw ruimte

Stadstuinen worden meestal aangelegd op openbare grond. Maar voordat je beslist over de ideale locatie, is het de moeite waard om met het gemeentekantoor te praten en je project voor te stellen.

Als de gemeente het idee niet accepteert, is de beste keuze om op zoek te gaan naar een niet-gouvernementele entiteit of vereniging die bereid is om het project te ondersteunen. Veel bedrijven tonen interesse in het ondersteunen van stadstuinen, het is tenslotte een initiatief dat in lijn ligt met de praktijk van duurzaamheid.

Kortom, je hebt een goed stuk grond nodig om je project te starten.

Maak een plan

Wat plant je in een gemeenschappelijke tuin? Hoe worden de taken verdeeld? Waar kan je zaailingen krijgen? Deze en andere vragen kunnen beantwoord worden met een goede planning.

Overweeg de volgende checklist om de uitvoering van het idee te organiseren:

Stel een tijdlijn op en stel regels vast

Een gemeenschappelijke tuin werkt alleen goed als er een werkschema is. Dit maakt het mogelijk om de roosters van de vrijwilligers te bepalen, evenals de functies die door elk van hen worden uitgevoerd.

De projectleider moet taken delegeren, vragen beantwoorden en de voortgang op de voet volgen.

Compost maken

Organisch afval kan worden hergebruikt bij het onderhoud van de tuin zelf, dus gebruik het composteringsproces om compost van uitstekende kwaliteit te produceren. Je kunt eierschalen, koffiedik, etensresten en droge bladeren gebruiken.

Zorg voor landvoorbereiding

Na het plannen van alle stappen is het tijd om aan de slag te gaan. Ruim het land op en richt de bedden in. Vergeet niet om tussen de ruimtes vrije ruimtes te laten, zodat de planten kunnen circuleren.

De grond waar zaailingen en zaden in komen te staan moet luchtig zijn, omdat samengeperste grond niet het meest geschikt is voor cultivatie. Gebruik daarom geschikt gereedschap om de grond luchtig te maken en meng er een beetje meststof doorheen, zonder te overdrijven.

De beplanting uitvoeren

Tenslotte is het tijd om te planten. Open de gaten en begraaf de zaailingen, laat ze op gelijke hoogte met de grond, terwijl de zaden moeten worden geplant in gaten die in een rechte lijn zijn gelegd.

Geef de groentetuin volledig water, maar zorg ervoor dat de grond niet doordrenkt raakt, en geef altijd water in de vroege ochtenduren.

Voorbereiden op de oogst

Om ervoor te zorgen dat de planten zich kunnen ontwikkelen, is het noodzakelijk om duurzame ongediertebestrijdingstechnieken te gebruiken. Maak bovendien een planning voor het oogst- en herplantseizoen, zodat je niet het risico loopt om voedsel uit de tuin te verliezen.

Bekijk deze video van TEDx Talks om meer te begrijpen over het belang van stadslandbouw.